موجودی که هیچ کس جرات جسارت به آن را ندارد

تحقیق درباره تمساح

تمساح پوزه کوتاه ایرانی (گاندو)

خزندگان از جمله جانوران ارزشمندي هستند كه نقش مهمي را در تعادل چرخه طبيعت به عهده دارند. از ميان حدود 200 گونه خزنده كه در كشورمان شناسايي شده گونه كروكوديل از ارزش خاصي برخوردار است.

راسته كروكوديل‌سانان (Crocodylia) در ايران تنها داراي يك خانواده به نام كروكوديليا (Crocodyliae) و يك گونه تمساح پوزه كوتاه ايراني يا تمساح تالابي (Crocodyluc Palustris) مي‌باشد. اهميت اين گونه منحصر به فرد از آن جهت است كه تنها زيستگاه آن محدود به منطقه جنوب شرقي بلوچستان مي‌شود و چون اهالي محل نام «گاندو» را براي اين حيوان برگزيده‌اند، سازمان حفاظت محيط زيست جهت حراست و مراقبت از زيستگاه‌هاي طبيعي آن، مناطق فوق را تحت عنوان «منطقه حفاظت شده گاندو» تحت مديريت خود دارد. وسعت اين منطقه بر اساس جديدترين اطلاعات ماهواره‌اي بالغ بر 465 هكتار بوده و داراي رودخانه‌هاي مهمي همچون سرباز، باهوكلات و كلاجو مي‌باشد. در اين روخانه‌ها بركه‌هايي وجود دارد كه هر كدام توسط يك يا چند تمساح اشغال شده و با توجه به موقعيت آن، اسم خاصي دارد. معروف‌ترين بركه‌هاي موجود در منطقه عبارت‌اند از:

بركه فيروزآباد، بركه آزادي، بركه درگس، بركه كهير برز، بركه هوت كت، بركه شير‌گواز، بركه باهو كلات، بركه پير سهراب، بركه زير سد پيشين، بركه جنگل، بركه پلنگي و ... و درياچه سد پيشين. بسياري از گودال‌هاي آب كه اهالي روستايي به نام «هوتك» مي‌گويند. در خلال سال‌هاي 77 تا 83 به دليل بحران‌هاي خشك‌سالي، خشك شد و منجر به مرگ و مير تعدادي از اين جانوران ارزشمند گرديد به طوري كه مامورين محيط زيست مجبور به زنده‌گيري و انتقال تعدادي از آنها به مكان‌هاي مناسب شدند. بر اساس سرشماري كه در سال 82 انجام گرديد. تعداد كروكوديل‌هاي ايراني را نزديك به 300 عدد تخمين زده‌اند كه پر تراكم‌ترين بخش، منطقه پيشين و جكي‌گور بوده كه در درياچه سد پيشين نزديك به 100 عدد مشاهده شده است.

به هر حال آنچه كه داراي اهميت مي‌باشد آن است كه اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي اين گونه را به لحاظ ارزش و تعداد نادرشان در آخرين طبقه‌بندي خود در سال 2005 جزو گونه‌هاي آسيب‌پذير اعلام نموده است. البته اين گونه به جز در جنوب شرقي ايران در كشورهاي نپال، پاكستان، هندوستان، بنگلادش، سريلانكا و احتمالاً بخش‌هايي از چين نيز وجود دارد كه بيشترين تعداد آن از شبه قاره هند گزارش شده است. (شكل 1).

زيستگاه طبيعي

در نواحي رودخانه‌اي به ويژه در بركه‌هايي كه آب آن عميق‌تر باشد. تا كنون شواهدي مبني بر زيست كروكوديل ايران در آب‌هاي شور به دست نيامده است.

تغذيه

اغلب شب‌ها به شكار مي‌پردازد و شب‌ها در اطراف رودخانه به منظور تهيه غذا جستجو مي‌كند، از ماهي‌ها، پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه تغذيه مي‌كند. البته گه‌گاهي به دام‌ها، سگ‌هاي گله و حتي انسان نيز گريزي مي‌زند. چند سال پيش كشته شدن يك كودك 6 ساله توسط تمساح در ايران گزارش شده است و بر خلاف جثه‌اش به غذاي زيادي احتياج ندارد، شايد در روز به 500 گرم گوشت نيز قناعت مي‌نمايد. شكار را بعد از گرفتن به طور كامل با آرواره‌هاي قوي مي‌فشارد و سپس آن را كاملاً به داخل آب مي‌برد يا اين كه آن را در جوار رودخانه يا بركه مخفي مي‌كند.

جفت‌گيري و زاد و ولد

تمساح ايراني معمولاً بين 5 تا 10 سالگي بالغ مي‌شود، اما تعداد محدودي از آنها به سن بلوغ مي‌رسند. پرندگان شغال‌ها، روباه‌ها بزرگ‌ترين آفات بچه‌هاي تمساح هستند. در شروع فصل بارندگي تمساح ماده هنگام شب در حاشيه شني رودخانه گودالي به عمق تقريبي نيم متر حفر مي‌نمايد و در آن 20 تا 60 تخم مي‌گذارد و روي آن را با شن مي‌پوشاند. هر تخم در حدود 5/6 سانتيمتر طول و 4 سانتيمتر عرض دارد. تمساح اين حفره را معمولاً هم سطح بالاترين ميزان قابل پيش‌بيني آب رودخانه حفر مي‌كند. پس از تخم‌گذاري، كروكوديل ماده اغلب اوقات خود را براي حفاظت از تخم‌ها در اطراف اين حفره مي‌گذارند. پس از حدود 60 روز كه زمان از تخم بيرون آمدن نوزادان است، مادر براي اين كه احتمالاً شن‌هاي روي تخم‌ها براي آنها سخت و سنگين نباشد به كمك آنها مي‌شتابد. لازم به توضيح است كه اين گونه تنها خزنده ايراني است كه تا اين اندازه از نوزادان خود مراقبت به عمل مي‌آورد.

ظاهر كلي

توله با طولي برابر 20 تا 25 سانتيمتر به دنيا مي‌آيد. آنها به رنگ زيتوني و با نوارهاي تيره بر روي دمشان و نقاط تيره رنگ در طول دو طرف بدنشان ديده مي‌شوند. در حين رشد به تدريج اين علائم محو مي‌گردد. كروكوديل‌هاي مسن‌تر به رنگ قهوه‌اي روشن با علائم تيره پراكنده‌اي بر بدنشان هستند. در آرواره بالا 19 دندان و در آرواره پايين 15 دندان دارند (در مجموع 68 عدد مي‌باشد). چهارمين دندان آرواره پايين بزرگ‌تر از باقي است، كه در يك حفره در بالاي فك جاي مي‌گيرد. ساختمان دندان گاندو براي جويدن مناسب نيست، اما شيره گوارشي آنها اسيد فراوان دارد كه مي‌تواند در عرض چند دقيقه هر چيزي را آب نمايد. سوراخ چشم او مانند گربه بيضي شكل است و عمودي كه نشان‌دهنده سازش او با طبيعت يك روكش بي‌رنگ (پلك سوم) جهت زير آب، و مجهز به دانه‌هي نورافشان جهت شكار در شب. در سوراخ بيني ماهيچه‌اي وجود دارد كه آن را در زير آب محافظت مي‌نمايد. گوش او به صورت شكاف باريك در عقب چشم واقع شده و پوسته‌اي متحرك جهت محافظت از آن در زير آب دارد.

در قسمت پشت او 4 يا 6 رديف صفحه استخواني قرار دارد كه در هر رديف بين 16 تا 18 استخوان صفحه غضروفي و محكمي را ايجاد نموده‌اند و همچون زرهي (پشت او را از شانه تا كمر) مي‌پوشانند. قسمت زيرينه تمساح، پوشيده از فلس‌هاي غضروفي ريز هستند.

در حدود نيمي از كل بدن كروكوديل را دم قوي اين حيوان تشكيل مي‌دهد. دم مانند سكان كشتي پهن و انتهاي آن را صفحات دندانه‌دار استخواني فرا گرفته است (33 قطعه) همچنين زاييده‌اي نيز در جلوي آن قرار دارد كه به جلو بردن او در آب كمك مي‌كند. دست و پا بسيار كوتاه است. 5 انگشت در هر دست و 4 انگشت در هر پا كه با پرده نازكي نيز پوشيده شده است. تمساح پوزه كوتاه ايراني از نظر اندازه و قد يك تمساح با جثه متوسط است. اين كروكوديل مي‌تواند با طول 4 متر نيز رشد كند اما در محل، تمساح‌هاي 3 متري نيز ندرتاً ممكن است ديده شوند. بزرگ‌ترين گاندو كه تا كنون مشاهده شده حدود 6/3 متر بوده است و در منطقه‌اي به نام كافه يوسف در نزديكي گرم بيت ديده شده.

كروكديل ایران (گاندو)

تحقیق درباره تمساح

ايران سرزميني است پهناور، با آب و هواي گوناگون و طبيعتي پربار،‌كه هنوز گوشه و كناره‌هاي آن ناشناخته باقي مانده است. جنوب شرقي‌ترين ناحيه ايران، حد فاصل بين ايرانشهر و چابهار، در اين منطقه درجه حرارت در فصل تابستان به 45 درجه سانتيگراد مي‌رسد.

باهوكلات، منطقه‌اي كه طبيعت بكر و زيباي آن تقريبا ناشناخته باقي مانده است، اغلب بارندگي‌ها به صورت مقطعي و سيل آساست. به همين سبب در سراسر رودخانه‌ها باهوكلات، بركه‌هايي ايجاد مي‌شود كه بستر مناسبي، پر از زيست‌گونه‌هاي مختلف جانوري، از جمله پستانداران، دوزيستان و خزندگان مي‌باشد. به سراغ يكي از جذابترين و مخوفترين جانوران اين منطقه مي‌رويم. كروكديل پوزه كوتاه باتلاق‌هاي با نام انگليسي مگر (Mager) و نام علمي كروكديليوس پاستريس كه در اصطلاح بوميان منطقه گاندو ناميده مي‌شود. گاندو كوروكديلي است كه با جثه‌اي متوسط و بزرگ، با پوزه پهن و كوتاه اين جانور داراي قدرت سازش پذيري بسيار بالا بوده و دامنه وسيعي از بركه‌هاي آب شيرين رودخانه‌هاي سرباز، باجو و باهوكلات، از جمله زيستگاه‌هاي اين جانور به شمار مي‌رود.

حداكثر طول آن به 4 متر مي‌رسد كه نيمي از طول متعلق به دم اين جانور مي‌باشد. دم در قاعده بسيار تنومند و سترگ‌ و درانتها فشرده و باريك است و اين شكل خاص آنها را به شناگراني ماهر و كارآمد تبديل كرده است. مجموع دندان‌ها به 66 تا 68 عدد بالغ مي‌گردد، كه دو دندان تك پائين بزرگتر بوده و هنگام بسته شدن دهان از سوراخ‌هاي تك بالا بيرون مي‌آيد. ساختمان دندان‌ها به شكلي است كه در زير هر دندان يك دندان كوچك ديگر قرار دارد و در صورت شكستن دندان بالايي جايگزين آن مي‌شود. شكل ظاهري آرواره‌ها به نحوي است كه جانور قادر به جويدن غذا نمي‌باشد و شكارهاي كوچك را بلعيده و شكارهاي بزرگ را تكه تكه مي‌كند پاهاي جلويي معمولا ضعيف و پاهاي عقبي قدرتمند و در اصل براي حركت بر روي خشكي به كار گرفته مي‌شود. پاها هنگام شنا در امتداد بدن جمع مي‌شود و دخالت چنداني در شنا ندارد. چشم در اين گونه عمودي و بيضوي شكل مي‌باشد كه نوعي تطابق براي فعاليت‌هاي شبانه جانور به حساب مي‌آيد. هنگام شنا پلك سوم كه همانند پرده‌اي شفاف كه مانع از ديد جانور نمي‌شود سطح چشم را در داخل آب مي‌پوشاند و از آن حفاظت مي‌كند. موقعيت و نحوه قرار گرفتن چشم‌ها و همچنين سوراخ‌هاي بيني و گوش‌ها روي سر طوري است كه حتي وقتي تمام بدن زير آب قرار مي‌گيرد كوروكديل مي‌تواند هر سه اعضاي بويايي، شنوايي و بينايي را خارج از آب نگهدارد. بدون اينكه ساير بخشهاي بدن قابل رويت باشد. نوع تغذيه گاندو، بستگي به منابع غذايي قابل دسترس دارد. غذا و شكار مورد نظر، همراه با رشد كوروكديل تغيير مي‌كند. انواع بزرگتر از تنوع غذايي بيشتري برخوردار هستند. با خنك‌تر شدن و تاريك شدن هوا اين جانور از آب بيرون آمده و مشغول گشت و گذار در منطقه براي يافتن غذا مي‌شود. راه‌پيمايي در بستر بركه يا رودخانه از رفتارهاي روزمره اين جانور درنده مي‌باشد كه به نظر مي‌رسد اين امر فعاليتي در جهت يافتن غذا باشد. در منطقه باهوكلات شكار سگ‌هاي ولگرد و احشام اهالي و روستاييان اطراف بركه توسط گاندو بسيار معمول بوده و اين امر مهمترين موردي است كه اهالي محل نسبت به آن معترض مي‌باشند.

در منطقه حفاظت شده گاندو به ندرت حمله‌اي از سوي گاندو به روستاييان ديده شده است كه قابل اغماض مي‌باشد. در كل وجود گاندو در بركه‌ها تهديدي براي اهالي و بوميان ساكن منطقه نمي‌باشد. بوميان منطقه به لحاظ اعتقادات خاصي كه دارند از آسيب رساندن به كروكديل‌ها خودداري مي‌كنند. ولي در عين حال از بركه‌ها جهت آبياري باغ و زمين‌هاي كشاورزي استفاده مي‌كنند،‌كه اين امر موجب پايين آمدن آب بركه‌ها و خشك شدن آنها و در نهايت، تخريب زيستگا‌هاي گاندو مي‌شود به ناچار اين جانور، مجبور به ترك محل زيست خود و مهاجرت به منطقه‌اي ديگر مي‌شود. اين جانور با استفاده از حس بويايي قوي خود مي‌تواند مسير بركه بعدي خود را از فاصله‌اي چند كيلومتري تشخيص دهد.

در اين ميان برخي از آنان به ناچار به چاله آبهايي پناه مي‌برند كه بيرون آمدن از آن غير ممكن است. حالت شناگري در روي آب حالتي است كه معمولا به چشم مي‌خورد و جانور در حالي كه كل سطح بالاي بدن آن تا انتهاي دم در بيرون از آب است اقدام به شنا در روي آب در طول و عرض بركه يا رودخانه مي‌كند. در ساعات نامناسب روز، خواه گرماي زياد و يا باد وقت خنكي هوا گاندو معمولا در داخل آب بوده و بدين ترتيب از شرايط غيردلخواه رهايي مي‌يابد. در همه گونه‌ها، لقاح داخلي بوده و تخم‌گذار هستند و حس توليدمثل از اواخر اسفندماه شروع شده و تا اواخر تيرماه ادامه مي‌يابد. گاندو همانند بسياري از خويشاوندان خود بسيار كند به نظر مي‌رسد ولي هنگام شنا و شكار بسيار سريع و چالاك عمل مي‌كن. كروكديل‌ها همگي گوشتخوار بوده و هر نوع جانداري را كه قادر باشد مي‌خورند. آنها همچنين به پرندگان و پستانداران كه وارد زيستگاه‌ آنها مي‌شوند، عكس‌العمل نشان مي‌دهند.

گاندو در آخرين طبقه‌بندي صورت گرفته جز گونه‌هاي آسيب‌پذير لحاظ گرديده است. عوامل تهديد‌كننده جهاني اين گونه، شكار بيش از حد و غيرقانوني و تخريب زيستگاه‌ها مي‌باشد. در اين ميان تخريب زيستگاه به دليل خشكسالي مهمترين و تاثيرگذارترين عامل خطر انقراض محسوب مي‌شود. اين امر باعث سخت‌تر شدن شرايط زندگي كوروكديل‌ها و از بين رفتن منابع غذايي و پناهگاه‌ها شده است. اگر اين بي‌توجهي همچنان ادامه يابد، ديري نمي‌پايد كه در آينده‌اي نه چندان دور از گاندو جز نام آن باقي نماند.